شیر مایعشیر به معنای مایع ای هست، که از غدد پستانى انسان یا حیوان ماده ترشح مىکند و در بابهاى طهارت، صوم، زکات، حج، تجارت، عاریه، نکاح، اطعمه و اشربه و دیات سخن گفتهاند. فهرست مندرجات۲ - شیر مردار غیر نجس العین ۳ - خون موجود در شیر ۴ - روزه زن شیرده ۵ - افطار کردن با شیر ۶ - شیر به عنوان زکات فطره ۷ - تصرّف در حیوان قربانی حج ۸ - کفّاره تصرف در آهوی حرم ۹ - شیر توشه سفر کربلا ۱۰ - تجارت شیر موجود در پستان حیوان ۱۱ - تدلیس و ربا در حیوان شیرده ۱۲ - انتفاع از گوسفند عاریه شده ۱۳ - شیر خوردن و مَحرم شدن ۱۴ - دوشیدن شیر حیوان ۱۵ - نوشیدن شیر حیوان ۱۶ - استبرا حیوان تغذیه کرده از خوک ۱۷ - دیه و شیر ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - احکام شیر۲ - شیر مردار غیر نجس العیندر پاک یا نجس بودن شیر موجود در پستانِ مردار غیر نجس العین اختلاف است. ۳ - خون موجود در شیرخونی که گاه هنگام دوشیدن، در شیر دیده مىشود، نجس، و نجس کننده شیر است. [۵]
العروة الوثقى ج۱، ص۱۳۳.
۴ - روزه زن شیردهبر زنى که بچه شیر مىدهد و شیرش کم است، در صورتى که روزه گرفتن براى او یا فرزندش زیان داشته باشد، جایز نیست روزه بگیرد؛ لیکن قضای روزههاى نگرفته بر او واجب است؛ چنان که در صورت زیان آور بودن روزه براى فرزند، کفاره نیز بر عهدهاش ثابت مىشود؛ اما اگر روزه براى خودش ضرر داشته باشد، بنابر قول مشهور کفّاره واجب نخواهد بود. ۵ - افطار کردن با شیرافطار کردن با شیر مستحب است. ۶ - شیر به عنوان زکات فطرهپرداخت شیر به عنوان زکات فطره کفایت مىکند. ۷ - تصرّف در حیوان قربانى حجتصرّفاتى همچون سوار شدن و دوشیدن شیر حیوانى که براى قربانی حج تعیین گردیده، در صورت زیان نداشتن براى حیوان یا بچهاش، جایز است و بنابر قول مشهور، در این حکم، تفاوتى میان قربانى واجب شده با نذر یا کفّاره و غیر آن، مانند قربانى تعیین شده به اشعار یا تقلید نیست.برخى در فرض نخست، تصرف در قربانى را جایز ندانسته و در صورت تصّرف، فرد را ضامن دانسته و در صورت نوشیدن شیر قربانى، پرداخت مثل یا قیمت آن را به فقرای حرم واجب دانستهاند. ۸ - کفّاره تصرف در آهوی حرمکفّاره گرفتن و دوشیدن و خوردن شیر آهوی حرم در حال احرام، قربانى کردن یک گوسفند و پرداخت بهای شیر نوشیده شده به فقرا است. در اینکه این حکم اختصاص به آهو دارد یا شامل دیگر صیدها نیز مىشود، اختلاف است. ۹ - شیر توشه سفر کربلابرداشتن توشه خوراکى خوب در سفر مستحب و در سفر زیارتی کربلا مکروه است و بهتر است در آن به نان و شیر اکتفا شود. ۱۰ - تجارت شیر موجود در پستان حیوانخرید و فروش شیر موجود در پستان حیوان به جهت مجهول بودن آن صحیح نیست، حتى بنابر قول مشهور، اگر با کالایی معلوم، همچون مقدارى گندم یا شیر دوشیده شده ضمیمه شود. برخى تفصیل داده و گفتهاند: اگر غرض اصلى از معامله، داد و ستد کالاى معلوم باشد و کالاى مجهول به تبع آن قصد شده باشد، معامله صحیح است؛ اما اگر غرض اصلى، شیر پستان باشد، معامله باطل خواهد بود. ۱۱ - تدلیس و ربا در حیوان شیردهچند روز ندوشیدن حیوان، با هدف بسیار شیر ده نشان دادن، و در نتیجه گرانتر فروختن آن، تدلیس در معامله به شمار رفته و از نظر تکلیفی حرام و از جهت وضعى موجب ثبوت حق فسخ براى خریدار در صورت جهل به آن است. بنابر قول مشهور، شیر و فرآوردههاى آن، همچون ماست، پنیر و کره در مسئله ربا یک جنس به شمار مىروند. بنابراین، گرفتن زیادى هنگام معامله یکى از آنها با دیگرى ربا محسوب مىگردد. البته شیر حیوانات مختلف، از قبیل گاو و گوسفند بنابر اجماع ادعا شده، دو جنس به شمار مىرود؛ از این رو، تفاضل در معامله شیر آنها ربا نخواهد بود. ۱۲ - انتفاع از گوسفند عاریه شدهاز شرایط صحت عاریه عین، امکان انتفاع از آن با بقاى عین است، مانند عاریه دادن لباس و زیورآلات. بنابر این، عاریه دادن چیزى که با استفاده از بین مىرود، صحیح نیست؛ لیکن بنابر قول مشهور، مِنْحَه؛ یعنى عاریه دادن گوسفند جهت استفاده از شیر آن صحیح و از این حکم مستثنا استبر این حکم ادعاى اجماع نیز شده است. [۲۴]
مفاتیح الشرائع ج۳، ص۱۶۷.
۱۳ - شیر خوردن و مَحرم شدناز اسباب مَحرم شدن، شیر خوردن کودک از زن با شرایط خاص است ۱۴ - دوشیدن شیر حیواندوشیدن شیر حیوان در صورتى که براى بچه آن زیان آور باشد جایز نیست؛ چنان که ندوشیدن و باقى گذاشتن آن در پستان حیوان بدون نیاز بچهاش به آن- به جهت تضییع مال- مکروه یا حرام است. ۱۵ - نوشیدن شیر حیواننوشیدن شیر، بویژه شیر گاو مستحب است. برخى روایات از شیر به عنوان غذاى پیامبران نام برده و براى آن خواصى از جمله: بر طرف کردن ضعف بدن، رویاندن گوشت و محکم کردن استخوان، بر شمردهاند. شیر حیوان از نظر حلال و حرام بودن تابع گوشت آن است. بنابر این، شیر حیوانات حلال گوشت، همچون گاو و گوسفند و شتر، حلال و شیر حیوانات حرام گوشت از قبیل درندگان حرام است؛ چنان که شیر حیوان حرام گوشت بالعرض، از قبیل حیوان نجاست خوار و وطی شده انسان نیز حرام است. [۳۲]
مهذب الأحکام ج۲۳، ص۱۴۰.
شیر الاغ همچون گوشت آن مکروه است؛ هرچند برخى در کراهت شیر آن اشکال کردهاند. ۱۶ - استبرا حیوان تغذیه کرده از خوکحیوان حلال گوشتى که از شیر خوک تغذیه کرده و بر اثر آن استخوانش محکم شده است، گوشت و نسل آن حرام خواهد بود و اگر خوردن شیر در حدّ محکم شدن استخوانش نباشد، خوردن گوشتش کراهت دارد و مستحب است به مدت هفت روز استبرا شود. بدین گونه که در این مدت، تنها از شیر حیوان حلال گوشت تغذیه کند و در صورت شیر خوار نبودن، جو و مانند آن بخورد. حکم یاد شده اختصاص به خوک دارد و شامل سگ نمىشود. ۱۷ - دیه و شیردر جنایت وارد بر زن که موجب خشک یا کم شدن شیر وى و یا عدم امکان خروج آن از پستان گردد، ارش ثابت است. ۱۸ - پانویس۱۹ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۷۷۱. |